Actieagenda netcongestie zet in op flexibel energiegebruik door huishoudens
Femme Taken
Business, EMS software development en design
Januari 2024
Op 22 januari presenteerde minister Jetten van Klimaat en Energie aan de Tweede Kamer de Actieagenda netcongestie laagspanningsnetten. De actieagenda behandelt drie oplossingsrichtingen voor transportschaarste in laagspanningsnetten: het verbeteren van inzicht in de belasting, het versnellen van het verzwaren en uitbreiden van de netwerken en het efficiënter gebruik van netcapaciteit.
Laagspanningsnetten zijn de haarvaten van het elektriciteitsnet die het transport verzorgen van elektriciteit van en naar kleinverbruikers met een aansluiting tot 80 ampère. Door de adoptie van warmtepompen en elektrische auto's dreigt er op piekmomenten overbelasting van de lagere netvlakken. De actieagenda besteedt veel aandacht aan het slimmer omgaan met netgebruik. In deze blog zoomen we in op de voorgestelde maatregelen.
Efficiënt en flexibel netgebruik
De potentie voor het benutten van energieflexibiliteit in all-electric woningen is groot. Het energiegebruik van de grootste verbruikers - ruimteverwarming, elektrisch laden en tapwaterverwarming - kan met gemak uren tot soms dagen in de tijd verschoven worden. Bovendien zijn de apparaten die de zwaarste belasting veroorzaken - omvormers en elektrische auto's - prima in vermogen te regelen.
Een voorwaarde om de flexibilititeit van apparaten in woningen te benutten is de mogelijkheid voor slimme aansturing. Om dit te realiseren wil de minister inzetten op certificering, standaardisering en registratie. Dit moet zorgen voor een groter aanbod van apparaten waarvan het energieverbruik flexibel gestuurd kan worden.
Of een apparaat ook daadwerkelijk slim wordt aangestuurd is aan de consument. Incentives hiervoor zijn er al in de vorm van dynamische energieprijzen, maar worden nog afgezwakt door de salderingsregeling. Salderen zorgt ervoor dat het voor kleinverbruikers die zelf energie opwekken niet uitmaakt op welk moment in een jaar zij energie afnemen of terugleveren. De afbouw van de salderingregeling begint op zijn vroegst in 2026.
Sturen op efficiënt netgebruik
Op dit moment is er geen enkele vorm van sturing in laagspanningsnetten. De netten zijn gebouwd op een capaciteit die in alle situaties voldoende is om overbelasting te voorkomen. Dit was mogelijk omdat het gebruik van zware verbruikers in huishoudens een geringe gelijktijdigheid kende. Wasmachines, wasdrogers, vaatwassers en ovens worden niet door iedereen op hetzelfde moment gebruikt. Met het toenemende gebruik van elektrische auto's en warmtepompen komt hier verandering in. Oude laagspanningsnetten zijn uitgelegd op een continuvermogen van 1,5 tot 2,0 kW per huishouden, terwijl elektrische auto's langdurig meer dan 10 kW afnemen. Er komen zoveel elektrische verbruikers bij dat er mechanismen geïntroduceerd moeten worden om overbelasting te voorkomen.
De oplossing wordt gezien in een piramide met in de basis preventieve maatregelen, zoals tariefoplossingen, aansluitvoorwaarden en communicatie. Hoger in de piramide bevinden zich reactieve mechanismen gebaseerd op vrijwillige deelnemen met en in het uiterste geval directe instructies.
Sturen via aansluitvoorwaarden
De mogelijkheid om het netgebruik te sturen kan deels in voorwaarden vastgelegd worden. Voorbeelden zijn de verplichting van een regelbare vermogensbegrenzing voor omvormers van zonnepanelen en netbewust laden bij de concessieverlening voor publieke laadpalen.
Een interessante optie die in dit kader wordt genoemd zijn groepstransportovereenkomsten voor kleinverbruikers. Bij een groeps-TO krijgt een groep aangeslotenen een transportovereenkomst. De groep heeft er belang bij kom het gezamenlijk netgebruik te beperken en vraag en aanbod lokaal af te stemmen. Als kandidaten voor dit type contract worden geclusterde utiliteitsbouw zoals winkelcentra genoemd.
Prijsprikkels
Prijsprikkels om te sturen op netgebruik zijn mogelijk via de leveringsprijs, het nettarief en belastingen. Dynamische energieprijzen stimuleren kleinverbruikers al om hun energiegebruik te verplaatsen naar momenten met lagere kosten. In de huidige situatie, waarin de adoptie van energiecontracten met een dynamische prijs laag is, heeft sturing op day-ahead prijzen een positief effect op de netbelasting. Consumenten worden ermee aangemoedigd om energie te verplaatsen van de dure uren in de avond en ochtend naar de goedkopere uren in de nacht en middag, wanneer de belasting in laagspanningsnetten aan de vaagkant lager is. In de toekomst bestaat het risico dat accu's, warmtepompen en elektrische auto's juist overbelasting veroorzaken als zij gelijktijdig op het goedkoopste uur in de nacht gaan laden.
Incentives om het gebruik van het net aan te passen aan de beschikbare capaciteit en overbelasting te voorkomen zijn er momenteel nog niet. Het nettarief wordt hiervoor als meest geëigende middel gezien. De huidige nettarieven bieden in de praktijk geen tariefdifferentiatie voor huishoudens. Tot een vermogen van 17 kW betalen alle huishoudens hetzelfde tarief. Of het nu gaat om een flat met een wasmachine en een oven als grootste elektroverbruikers, of een villa met zonnepanelen, een warmtepompen en twee EV's op de oprit: de kosten zijn gelijk.
Een logische stap is dus om hogere kosten door te rekenen aan huishoudens die het net zwaar belasten. Berenschot doet onderzoek naar de opties. De resultaten van dit onderzoek worden in het eerste kwartaal van 2024. Onder andere een bandbreedtemodel (beprijzing op basis van maandelijks piekvermogen) en time-of-use tarieven (hogere kosten in de piekuren) worden als oplossingrichtingen gezien.
Het is niet de verwachting dat nettarieven alleen voldoende zijn om in alle gevallen overbelasting te voorkomen. De tarieven moeten kostenreflectief zijn wat de netbeheerders beperkte ruimte geeft voor prijssignalen.
Sturen via inkoop van flexibiliteit
De andere weg die wordt overwogen om grip te krijgen op de netbelasting is de inkoop van flexibiliteit via vrijwillig congestiemanagement. De eerste mogelijkheid hiervoor is marktgebaseerd congestiemanagement zoals deze er nu al is voor bepaalde middenspanningsnetten. Marktpartijen kunnen hierbij biedingen doen op verzoeken van de netbeheerder om flexibiliteit te leveren.
Het is het aannemelijk dat het aanbod van flexibiliteit in laagspanningsnetten vaak onvoldoende zal zijn om marktwerking op gang te krijgen. Als alternatief worden er mogelijkheden gezien voor flexibiliteitstenders. In plaats van vrije prijsvorming is er in dat geval sprake van een gereguleerde vergoeding. De flexibiliteit kan afkomstig zijn van buurtaccu's, energieleveranciers of aggregators die de aansturing overnemen van apparaten in huishoudens.
Verplicht congestiemanagement
Als alle andere maatregelen niet helpen zou er als measure of last resort ingezet kunnen worden op de directe aansturing van apparaten in huishoudens. Proportionaliteit is hierbij van groot belang: de maatregel mag alleen ingezet worden als anders de stroom uitvalt. Het streven is dus om in te zetten op maatregelen die de gebruiker het minste treffen. Er zou onderscheid gemaakt moeten worden tussen verschillende apparaten: het terugschroeven van laadsnelheid van een elektrische auto is minder erg dan een warmtepomp die zichzelf volledig uitgeschakeld.
Een expliciet stuursignaal zal voor veel consumenten gevoelig liggen. Het voordeel van zo'n mechanisme is dat er een veiligheidsvoorziening is die de beschikbaarheid van het netwerk garandeert. Binnen dit veilige kader kunnen de consumenten de flexibiliteit van hun apparaten inzetten op de energiemarkten.
Slim netgebruik in de praktijk
Loqio volgt de ontwikkeling op het gebied van netcongestie en flexibiliteit op de voet. Met onze deelname aan het Europese Horizon 2020-project Serene dragen we bij aan onderzoek naar energiecommunities die minder afhankelijk zijn van het elektriciteitsnet en zoveel mogelijk lokaal energie opwekken en gebruiken.
In onze rol van techologieprovider voorzien we de duurzame woonwijk Aardehuizen in Olst van home energy management systemen en verzorgen we de slimme aansturing van een buurtaccu en een PV-carport met laadpunten voor elektrische auto's.
